SERWIS ELEKTRONICZNY - RADIOELEKTRYKA SOSNOWIEC POLSKA |
NIEZALEŻNA DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZO - NAUKOWA KLIKNIJ NA OPIS DOKUMENTU |
SACD (ang. Super Audio Compact
Disc) – standard nośnika dźwięku, stworzony wspólnie przez firmy
Sony i Philips. Opis Format ten był projektowany z myślą o audiofilach, nie zaś jako prosty następca płyt CD-Audio. Wersja 0.9 specyfikacji formatu była dostępna w kwietniu 1998, wersja finalna zaś w 1999. W założeniu płyty SACD miały być hybrydowe, z jedną warstwą do odtworzenia w czytniku CD-Audio oraz drugą – właściwą – dla czytnika SACD, co ogranicza pojemność warstwy SACD do ok. 4,7 GB (pojedyncza warstwa płyty DVD) w przypadku płyt hybrydowych. W praktyce występują płyty SACD hybrydowe oraz płyty, gdzie obie warstwy zawierają zapis SACD, te ostatnie nie posiadają warstwy CD i nie nadają się do odtwarzania w odtwarzaczach CD-Audio. |
|
Pierwsze
czytniki SACD pojawiły się w 1999 roku i były bardzo drogie (około
pięciu tysięcy USD). Struktura płyty SACD |
|
Fizycznie dyski SACD mogą występować w trzech formatach: single layer – dysk jednowarstwowy (w formacie DVD-5 z maksymalną pojemnością 4,7 GB) z warstwą wysokiej gęstości (ang. High Density, HD), typową dla SACD, możliwy do odtworzenia tylko w urządzeniach zgodnych ze standardem SACD, dual layer – dysk dwuwarstwowy (w formacie DVD-9 z maksymalną pojemnością 8,5 GB) z dwiema warstwami HD, warstwa bliższa czytnikowi może przepuszczać światło przy odpowiednim nastawieniu czytnika, druga warstwa zawsze odbija światło, ograniczenia przy odtwarzaniu: jak dla dysku jednowarstwowego, hybrid – dysk hybrydowy, warstwa dalej położona względem czytnika zawsze odbija światło i jest technicznie zgodna z warstwą typową dla dysków CD; warstwa bliższa czytnikowi odbija światło przy odpowiednim nastawieniu czytnika, umożliwiając odczyt przez urządzenia zgodne z SACD; urządzenia zaprojektowane do odczytu tylko i wyłącznie dysków CD ignorują warstwę pośrednią (światło lasera nie jest przez nią odbite), dzięki czemu możliwy jest odczyt dysku hybrydowego, jak gdyby był „zwykłym” dyskiem CD-Audio. W porównaniu z formatem CDDA format SACD pozwala na oznaczenie na dysku 255 utworów (ograniczeniem dla CDDA jest 99). Podobnie jak CDDA – a w przeciwieństwie do DVD-A, dysk SACD można odtworzyć przez proste wydanie polecenia ‘PLAY’, bez konieczności wybrania jakichkolwiek pozycji w graficznym menu (jak w DVD-Audio czy DVD-Video). |
|
Względnie najciekawszym formatem dysku SACD jest tu hybrid, składający się z warstwy HD i warstwy CD-Audio. Ten typ płyty nadaje się do odtwarzania także w tradycyjnym odtwarzaczu (odtwarzana jest wtedy jedynie warstwa CD-Audio), gdzie można usłyszeć stereofoniczny materiał dźwiękowy (PCM). Odtworzenie warstwy HD z płyty hybrydowej (podobnie jak z płyty single layer i dual layer) możliwe jest jedynie na odtwarzaczach z opcją SACD. Pojemność płyty HD pozwala na umieszczenie materiału dźwiękowego zarówno stereofonicznego (2.0), jak i wielokanałowego. Oznaczenia na płytach SACD informują zwykle o zawartych ścieżkach i formatach, np. Hybrid Multichannel zawierać będzie wersję wielokanałową – zazwyczaj jest to 5.1 lub 5.0 – w warstwie HD oraz wersję stereofoniczną w warstwie HD, jak i w CD-Audio. W odróżnieniu od płyt DVD-Video zawierających dźwięk wielokanałowy, płyta SACD Multichannel zawiera do 6 (5.1) dyskretnych kanałów audio (podobnie jak DVD-Audio). |
Porównanie zapisu PCM z DSD |
|
Oznacza to, że dla odtworzenia efektu przestrzenności dźwięku w układzie 5.1 używa się kanałów już zapisanych osobno na nośniku, w przeciwieństwie do odtwarzania tego efektu z mniejszej liczby kanałów dyskretnych (np. dwóch) przy użyciu macierzy kanałowej. W celu odtworzenia materiału wielokanałowego, odtwarzacz SACD (podobnie DVD-Audio) musi być wyposażony w przetwornik wielokanałowy oraz osobne wyjścia do wzmacniacza mocy dla wszystkich sześciu kanałów. Możliwe są także odtwarzacze SACD odtwarzające jedynie część stereo (2,0) dysku SACD, ignorujące materiał wielokanałowy. |
|
Porównanie zapisu PCM z DSD |
Materiał wielokanałowy na dyskach SACD nie musi być w układzie 5.1. Dobrym przykładem jest wydane w 2001 roku SACD Mike’a Oldfielda ‘Tubular Bells’ (Virgin SACDV2001), które – pomimo oznaczenia ‘Multi-Ch’ – zawiera w części wielokanałowej materiał nie sześcio-, a czterokanałowy (4.0), pochodzący z kwadrofonicznej edycji albumu z roku 1975. Na płycie SACD obok ścieżek dźwiękowych znajduje się także informacja tekstowa, podobna do tzw. CD-text-u, lecz nieco obszerniejsza. Wśród tych informacji umieszcza się także kod isrc, unikatowy dla każdego tracku oraz kod paskowy i numer katalogowy. Płyty SACD posiadają cyfrowy znak wodny (ang. pit signal processing, PSP). PCM, DSD, DXD Porównanie zapisu PCM z DSD W obecnej chwili na płycie SACD dźwięk zapisywany jest w formacie Direct Stream Digital, jednak nie zawsze jest on w tym formacie nagrywany (próbkowany). Do cyfrowych nagrań dźwięku można obecnie zastosować trzy formaty: PCM, DSD lub najnowszy DXD. PCM to najstarszy z istniejących na rynku cyfrowych formatów zapisu dźwięku. |
|
Polega on na próbkowaniu dźwięku ze stałą częstotliwością i zapisywaniu go w 16-bitowych słowach. Dla celów zapisu na płytach CD-Audio przyjęto częstotliwość próbkowania 44,1 kHz, której odpowiada częstotliwość Nyquista wynosząca 22,05 kHz. Częstotliwość taką uznano za wystarczającą, ponieważ nie ma jakichkolwiek dowodów na zdolność słyszenia przez ludzi dźwięków > 20 kHz. Mimo to zwolennicy technologii analogowej zarzucają temu formatowi takie właśnie ograniczenie pasma. Innym zarzutem jest ograniczenie dynamiki dźwięku wynikające z zastosowania tzw. poziomów kwantyzacji. Według nich problemy te ma częściowo likwidować tzw. HD PCM powstały w latach 90., czyli PCM wysokiej rozdzielczości. Stosuje się w nim częstotliwości próbkowania 96 i 192 kHz oraz 24-bitowe słowa. Daje to zakres dynamiki wynoszący 144 dB, wobec 96 dB 16-bitowego PCM, i poprawę jakości dźwięku. Jednak w celu zapisu na płycie SACD na warstwie HD, dźwięk ten musi podlec konwersji na DSD, czyli tzw. up-samplingowi. |
Równocześnie z rozwojem HD PCM
powstał konkurencyjny format cyfrowego zapisu dźwięku, właśnie DSD,
który także miał na celu poprawę rzekomych mankamentów „starego”
PCM. W tym nowym formacie zastosowano, w odróżnieniu od modulacji
PCM, zmienną częstotliwość próbkowania (modulacja PDM) o znacznie
wyższej częstotliwości (2,8224 MHz, czyli 64 razy wyższej od tej na
płytach CD-Audio) oraz 1-bitowy zapis tych wartości, rozszerzając
tym samym pasmo zapisywanego dźwięku. Ze względu na bardzo dużą
kwantyzację 1-bitowego sygnału, dodatkowo w tym formacie używa się
tzw. noise shapingu (kształtowania szumu). Dość szybko okazało się
jednak, że nowy system ma również pewne mankamenty. Były nimi
właściwie niczym nie ograniczone z góry pasmo przenoszenia oraz duże
szumy kwantyzacji wysokich częstotliwości. Pozostawała również
konieczność konwersji ze starego PCM, co powodowało, że łatwiej jest
produkować DVD-Audio. Poszczególni producenci przetworników
analogowo-cyfrowych rozpoczęli naprawę tych mankamentów na własny
rachunek. Jednym z pierwszych producentów przetworników DSD był Ed
Meitner z EMM-Labs. Aktualnie przetworniki tego formatu wytwarza już
wielu producentów. By sprostać potrzebom zaawansowanej edycji
materiału, zanim zostanie on zapisany w DSD, stworzono wielobitowy
format DXD, o częstotliwości próbkowania równej 352,8 kHz; jest to
tak naprawdę 24-bitowy format PCM z ośmiokrotnie wyższą
częstotliwością próbkowania niż na płytach CD-Audio. Aby dźwięk
zarejestrowany i obrobiony w tym formacie można było zapisać na
płycie SACD, musi on zostać poddany konwersji. Niektóre płyty SACD
zawierają materiał dźwiękowy nagrany w technologii analogowej, a
następnie konwertowany do właściwego tej płycie formatu. Mogą to być
bądź nagrania archiwalne, reedycje zarówno w stereo, jak i w
multichannel, jak i nowe nagrania analogowe (takie też się realizuje
do dziś). Standardem w tym formacie stał się dźwięk przestrzenny
(5.1). Większość domowych odtwarzaczy DVD/DivX nie ma możliwości
odtwarzania SACD (z wyjątkiem płyt hybrydowych, w których odtwarzana
jest tylko warstwa CD-Audio). Powodami, które przyczyniają się do
małej popularności tego formatu, są małe ilości wydanych tytułów i
nierozstrzygnięta rywalizacja pomiędzy SACD a DVD-Audio. Na
dzisiejszym rynku (2015 r.) jest dostępny bardzo szeroki wachlarz
urządzeń odtwarzających SACD. Najpopularniejszym, który umożliwia
odczyt pozostaje jednak Sony Play Station 3 (tylko wybrane modele).
SACD zyskał sobie większe powodzenie w środowisku audiofilów, którzy
uznają go za nieporównywalnie bliższy oryginalnemu brzmieniu niż
CD-Audio. Liczne testy odsłuchowe przeprowadzane przez rozmaite
zespoły profesjonalistów zajmujących się inżynierią dźwięku nie
potwierdziły jednakże prawdziwości powyższej opinii. W warunkach
podwójnie ślepej próby, przy normalnych poziomach głośności, część
słuchaczy tylko odróżniła brzmienie płyt SACD, większa część
słuchaczy natomiast nie była w stanie odróżnić SACD od CD-Audio.
Double-rate DSD Dwa razy szybsze próbkowanie DSD
wynoszące 5,6448 MHz jest także nazywane jako DSD128 ponieważ jest
128 razy częstsze niż na płycie CD-Audio. Wdrożenie tego formatu
zapoczątkowało zapisy audiofilskie 5,6 MHz m.in. poprzez firmę
Opus3. Został ustalony standard 48kHz 6,144MHz. Format jest zgody z
wieloma urządzeniami takimi jak exaSound E20 MK II DAC. Format ten
ma natomiast powodzenie bliskie zeru, poprzez praktycznie zerową
dostępność materiału w sprzedaży. Żaden również fabryczny odtwarzacz
SACD nie jest wstanie odtworzyć tego formatu (bez konwersji do
standardowego formatu single DSD 2,8224 MHz).
Quad-rate DSD Scalanie Technologies Horus AD / DA Converter
oferuje częstotliwości próbkowania 11,2 MHz czterokrotnie większe
niż w standardowym SACD. Jest także określany jako DSD256 ponieważ
częstotliwość próbkowania jest 256 razy większa od CD-Audio. Program
Pyramix Virtual Studio Digital Audio Workstation pozwala na
nagrywanie, edycję i mastering wszystkich formatów DSD, takich jak
DSD64 (standardowe SACD), DSD128 (Double-DSD) i DSD256 (Quad-DSD).
Został ustalony standard 48kHz 12,288MHz. ExaSound e20 DAC było
pierwszym dostępnym na rynku urządzeniem zdolnym do odtwarzania
DSD256 przy częstotliwości próbkowania 11,2896 / 12,288 MHz.
Podobnie jak DSD Double-rate format DSD Quad-rate ma powodzenie
bliskie zeru, poprzez praktycznie zerową dostępność materiału w
sprzedaży. Żaden również fabryczny odtwarzacz SACD nie jest wstanie
odtworzyć tego formatu. (bez konwersji do standardowego formatu
single DSD 2,8224 MHz) Octuple-rate DSD
Dalszy rozwój formatu DSD pozwolił na osiągnięcie DSD512
(ośmiokrotnej częstości SACD), z częstotliwością próbkowania 22,5792
MHz (512-krotnie większy od płyty CD), lub alternatywnie 24,576 MHz
(512 razy 48 kHz). Urządzenia takie jak Amanero Combo384 DSD, exaU2I
USB to I2S Interface i oprogramowanie JRiver Media Player,
foobar2000 z wtyczką SACD oraz HQPlayer są w stanie w pełni obsłużyć
pliki DSD tak zaawansowanego próbkowania. Jednak podobnie jak DSD
Double-rate i DSD Quad-rate format DSD Quad-rate ma powodzenie
bliskie zeru, poprzez zerową dostępność materiału w sprzedaży. Żaden
również fabryczny odtwarzacz SACD nie jest wstanie odtworzyć tego
formatu (bez konwersji do standardowego formatu single DSD 2,8224
MHz). Mało tego, odtwarzacz JRiver Media Player, foobar2000 z
wtyczką SACD oraz HQPlayer nie są w stanie natywnie operować na tym
formacie (choć go odtwarzają). Odtwarzanie tego materiału opiera się
na stratnej konwersji (według określonych algorytmów producenta
oprogramowania) na wysokiej rodzielczości format PCM. Nie istnieją
też w sprzedaży urządzenia peryferyjne, karty muzyczne pozwalające
wysyłać niezmieniony format danych w postaci DSD512. Nie ustalono
nawet stałej specyfikacji i nie znormalizowano systemu przesyłu
danych (odpowiedniego formatu) dostępnego w urządzeniach
powszechnego użytku. SACD na PC
Istnieje także możliwość przechowywania, jak i odtwarzania materiału
nieskompensowanego z dysku PC. Z reguły płytę można zachować w
postaci obrazu ISO, lecz bardziej przystępne i łatwiejsze w
użytkowaniu są pliki w formacie *.dsf (Sony DSF file) oraz *.dff
(Philips DSDIFF file). Do odtwarzania plików służy darmowy program
foobar2000 ze specjalną wtyczką umożliwiającą ich dekodowanie.
1 min materiału DSF na dysku PC:
2CH ~ 40 MB 6CH ~ 121 MB
Przykładowo dla porównania utwór stereo (2CH)
o czasie trwania 5:25 min zajmuje: |
|
|