Klonowanie
ludzi – tworzenie genetycznie identycznej kopii jednostki
ludzkiej lub w drugim znaczeniu, hodowanie wybranych tkanek ludzkich
z pojedynczych komórek somatycznych. Termin klonowanie odnosi się w
tym kontekście tylko do sztucznego powielania ludzi. Z technicznego
punktu widzenia, naturalnie urodzone bliźnięta jednojajowe są
klonami, można więc powiedzieć, że już obecnie ludzkość w ok. 0,2%
składa się z klonów (ok. 10 milionów bliźniąt jednojajowych).
Sztuczne techniki klonowania ludzi, jak i podstawowe
problemy techniczne, w zasadzie nie odbiegają od technik i problemów
istniejących przy klonowaniu innych ssaków. Są one opisane w hasłach
klonowanie i metody klonowania (techniki).
 |
Praktyczne powody
aktualnych badań nad klonowaniem ludzi Powody,
dla których aktualnie prowadzi się badania nad klonowaniem
ludzi, są następujące: nadzieje na otrzymanie naturalnych
implantów (np. skóry) i organów do przeszczepu, które,
dzięki temu, że będą identyczne genetycznie z tkankami
chorego, nie będą odrzucane przez system immunologiczny;
prowadzenie badań nad biochemicznym mechanizmem starzenia i
możliwościami cofania lub zatrzymywania tego procesu;
rozwijanie technik sztucznego zapłodnienia – umożliwiające
urodzenie dziecka, które posiada geny przynajmniej jednego z
rodziców; możliwość ponownego urodzenia noworodków, które są
zdrowe genetycznie, ale zostały nieodwracalnie uszkodzone na
skutek ciężkiego przebiegu ciąży lub porodu.
Przyszłe możliwości klonowania
ludzi Skrajnymi, ale potencjalnie wykonalnymi
celami technik klonowania ludzi są: produkcja dorosłych
klonów w celu pozyskiwania z nich cennych organów do
przeszczepów; produkcja klonów jako forma świadomego
sterowania cechami potomstwa – np. zamiast rodzić „niepewne
genetycznie” dzieci, można by mieć dziecko-klona –
identycznego ze sobą samym lub innym członkiem rodziny, lub
„zamówić” sobie dziecko – klona osoby obdarzonej
szczególnymi talentami. |
Obecny
stan badań nad klonowaniem ludzi Klonowanie embrionów w
celach leczniczych W 1998 r. naukowcy z Korei Południowej ogłosili,
że udało im się sklonować ludzki embrion, ale rezultaty prac nie
zostały nigdy opublikowane w żadnym poważnym czasopiśmie naukowym.
W listopadzie 2001 ukazała się
publikacja w „Journal of Regenerative Medicine” autorstwa naukowców
pracujących w amerykańskim przedsiębiorstwie Advanced Cell
Technology, opisem sposobu otrzymania sklonowanego embrionu
ludzkiego. Według wiceprezesa przedsiębiorstwa Roberta Lanzy, celem
badań było uzyskanie komórek macierzystych (które nie są jeszcze
zróżnicowane i z których potencjalnie można wyhodować każdy rodzaj
tkanek ludzkich). Cel ten jednak nie został osiągnięty, ze względu
na to, że embriony ginęły w bardzo wczesnej fazie rozwoju, po 2–3
cyklach podziału komórkowego. W 2004 r.
kolejna grupa badawcza z Korei Południowej, kierowana przez
Hwang Woo-suka z Seoul National University, ogłosiła, że zdołała
sklonować 30 ludzkich embrionów i utrzymać je przy życiu przez
tydzień, a następnie z sukcesem uzyskać z nich znaczące ilości
komórek pierwotnych. Badania te zostały opublikowane w prestiżowym
czasopiśmie – „Science”. Rok później, dokładne sprawdzenie wyników
zespołu Hwang Woo-suka wykazało, że badania te były sfałszowane i
sklonowano nie człowieka, ale psa. W styczniu
2008 grupa naukowców z kierowanego przez Samuela Wooda
Stemagen Corporation w La Jolla opublikowała w czasopiśmie Stem
Cells artykuł Development of Human cloned Blastocyst Following
Somatic Cell Nuclear Transfer (SCNT) with Adult Fibroblasts, w
którym poinformowali o uzyskaniu zarodków będących klonami dorosłych
mężczyzn. Badania prowadzone pod kątem uzyskania komórek
macierzystych, polegały na wprowadzeniu DNA pobranego z komórek
skóry mężczyzn, do komórek jajowych, w miejsce DNA dawczyń. Uzyskano
pięć zarodków, z których co najmniej jeden był genetycznie
identyczny z dawcą DNA. Zarodki zostały zniszczone podczas badań,
potwierdzających ich charakter klonów.
Doniesienia o
klonowaniu, które wyszło poza etap embrionalny
Jak dotąd brak jest wiarygodnych, dobrze udokumentowanych
doniesień naukowych o klonowaniu ludzi, które faktycznie
wyszły poza wczesny etap embrionalny.
Severino Antinori, kontrowersyjny naukowiec
pochodzący z Włoch, ogłosił w listopadzie 2002 r., że udało
mu się wyhodować sklonowany embrion ludzki, który następnie
wprowadził do macicy kobiety-ochotniczki, której danych nie
ujawnił, gdyż chciała ona zachować anonimowość. Poród klonu
był zaplanowany na styczeń 2003, jednak z nieznanych
przyczyn nigdy do niego nie doszło, Antinori nigdy nie
wyjaśnił dlaczego. |
 |
W
grudniu 2002 r. Clonaid, kontrowersyjne przedsiębiorstwo
zarejestrowane w Las Vegas, finansowane przez równie kontrowersyjną
sektę Raelian, która m.in. głosi, że życie na Ziemi zostało
zapoczątkowane przez pozaziemską cywilizację, ogłosiło, że udało się
jej sklonować człowieka. Przedstawiciele przedsiębiorstwa ogłosili,
że wiedza o tym jak tego dokonać została im przekazana przez obcą
cywilizację. Jako dowód na to, że rzeczywiście doszło do
sklonowania, zaproponowali oni wykonanie testów genetycznych na
rzekomym klonie – dziewczynce o imieniu Eve. Przedsiębiorstwo
udostępniło zdjęcia i film wideo pokazujący dziewczynkę, jednak w
momencie gdy kilka laboratoriów genetycznych zaproponowało wykonanie
tych testów, przedsiębiorstwo odmówiło im dostępu do dziecka i nigdy
nie ujawniła jej nazwiska, twierdząc, że jej rodzice odmówili zgody
na ich wykonanie. Clonaid mimo to wciąż się reklamuje w prasie,
proponując klonowanie noworodków ze śmiertelnymi wadami porodowymi.
Istnieje kilka małżeństw, które oficjalnie przyznały się, że
zapłaciły przedsiębiorstwu 500 000 dolarów i obecnie oczekują w
kolejce na wykonanie klonowania. Panos
Zavos, naukowiec pochodzenia greckiego, pracujący w
Południowej Afryce, ogłosił, że 17 stycznia 2004 udało mu się
otrzymać sklonowany dwutygodniowy embrion, który został wszczepiony
do macicy 35-letniej kobiety. Jednakże embrion został odrzucony w
macicy i kobieta nie zaszła w ciążę.
Kwestie etyczne i społeczne Genetyczne klonowanie ludzi
jest często opacznie rozumiane jako kopiowanie identycznych pod
każdym względem ludzi. Identyczność genetyczna nie jest równoważna
całkowitej identyczności ludzi. Najlepszym przykładem są pary
bliźniaków jednojajowych, które mimo posiadania identycznego
genotypu, posiadają często bardzo różne osobowości. Klony będą miały
to samo DNA, ale będą się wychowywały w różnych środowiskach i będą
posiadały różne doświadczenia życiowe, które w różny sposób
ukształtują ich osobowości. W zasadzie, odpowiedź na pytanie na ile
osobowości klonów będą do siebie podobne, wynika wprost z
zagadnienia w jakim stopniu cechy psychiczne ludzi są determinowane
genetycznie, a w jakim środowiskowo.
 |
Aktualnie zagadnienie to stanowi pole
ciągłych dyskusji i badań. Jakkolwiek technicznie sztuczne
ludzkie klony nie różniłyby się niczym od bliźniaków
jednojajowych, klonowanie prowadzące do tworzenia dorosłych
jednostek ludzkich rodzi szereg problemów etycznych,
prawnych, religijnych i społecznych.
Zagadnienia prawne Aktualnie w większości
krajów wysoko uprzemysłowionych istnieje zakaz prowadzenia
badań nad klonowaniem ludzi w celu ich powielania, zezwalają
one jednak, w mniejszym lub większym stopniu, na badania z
klonowaniem tkanek i embrionów ludzkich w celach medycznych.
W wielu krajach, ze względu na to, że sprawa ta zaistniała
stosunkowo niedawno, nie ma jeszcze żadnych regulacji
prawnych na ten temat. |
Karta
praw podstawowych Unii Europejskiej zabrania klonowania ludzi w
celach reprodukcyjnych (art. 3). W USA kilkakrotnie (w
1998, 2001 i 2003) rząd, z inicjatywy prezydenta Busha, próbował
przeforsować w Kongresie ustawę o całkowitym zakazie jakiegokolwiek
klonowania ludzi i ich tkanek. Za każdym razem jednak ustawa była
odrzucana przez Senat. Powoduje to, że każdy ze stanów USA może
uchwalać własne prawo w tym zakresie. Część stanów (zazwyczaj tych,
w których legislaturach stanowych większość ma Partia Republikańska)
wprowadziła pełen zakaz klonowania, z kolei inne mają mniej lub
bardziej liberalne prawo w tym zakresie. W Nevadzie nie istnieją
żadne regulacje w tej dziedzinie, co powoduje, że wszystkie
przedsiębiorstwa zajmujące się badaniami nad klonowaniem ludzi
(takie jak np. Clonaid) mają siedziby właśnie tutaj.
Rząd USA wprowadził zakaz finansowania jakichkolwiek
badań nad klonowaniem ludzi ze środków federalnych, a także
prowadzenia takich badań w ośrodkach badawczych znajdujących się pod
kontrolą władz federalnych. W Wielkiej
Brytanii w styczniu 2001 rozpoczęto debatę parlamentarną
mającą na celu określenie zasad klonowania embrionów ludzkich w
celach medycznych (Human Embryology Act). Debata ta skończyła się
formalnym odrzuceniem ustawy, ze względu na wygranie procesu przez
grupę parlamentarzystów w Sądzie Najwyższym, który dopatrzył się
luki prawnej, mogącej doprowadzić do legalizacji klonowania w celach
reprodukcji ludzi. Poprawiona ustawa została jednak ponownie
skierowana przez rząd Blaira do parlamentu i została ostatecznie
przegłosowana w marcu 2002. Human Embryology Act dopuszcza
wykonywanie eksperymentów nad klonowaniem tkanek i embrionów w
celach medycznych, pod warunkiem zatwierdzenia programu badań przez
specjalną komisję etyczną. Jak dotąd jedyne pozwolenie na tego
rodzaju badania udało się uzyskać badaczom z University of Newcastle
11 sierpnia 2004.
W Rosji 20 maja 2002
r. uchwalono ustawę o przejściowym zakazie
klonowania ludzi. Zakaz upłynął po 5 latach. Ustawa z 29
marca 2010 r. ponowiła zakaz mający obowiązywać do wejścia w
życie ustawy, ustanawiającej procedurę stosowania
biotechnologii w tym zakresie. W grudniu 2010 r. powstał
projekt ustawy zakazującej klonowania ludzi bez ograniczeń
czasowych. W ONZ w 2001 r.
rozpoczęła się debata na temat wprowadzenia ogólnoświatowego
traktatu ustalającego zasady prowadzenia badań nad
klonowaniem ludzi. |
 |
Debata ta została rozpoczęta formalnie z inicjatywy
rządu Kostaryki, choć w rzeczywistości najbardziej zainteresowany
jest nią rząd USA, który zdaniem Lawrence’a Goldsteina, profesora
medycyny molekularnej z University of California, San Diego, namówił
rząd Kostaryki do jej rozpoczęcia. Rząd USA nie mógł formalnie
rozpocząć tej debaty, gdyż w samym USA kwestia ta nie jest wciąż
jasno uregulowana. Jak dotąd debata ta nie zakończyła się żadnymi
konkluzjami, ze względu na liczne kontrowersje i brak konsensusu.
Żaden z dwóch projektów traktatu – kostarykańsko-amerykański,
zakazujący całkowicie jakichkolwiek badań nad klonowaniem ludzi i
belgijski, dopuszczający badania nad klonowaniem w celach
medycznych, nie miały szansy uzyskać akceptacji wszystkich państw i
zostały ostatecznie odłożone ad acta. W 2005 r. Zgromadzenie Ogólne
ONZ powzięło jedynie uchwałę wzywającą do zakazu wszelkiego
klonowania ludzi, zarówno w celach reprodukcyjnych jak i
terapeutycznych. Podobnie wezwanie zawiera Powszechna Deklaracja o
Genomie Ludzkim i Prawach Człowieka uchwalona 19 października 2005
r. podczas 33 sesji Konferencji Generalnej UNESCO w art. 11.
Światowa Organizacja Zdrowia uznała klonowanie reprodukcyjne za
niedopuszczalne. Pierwszy protokół
dodatkowy do Konwencji o prawach człowieka i biomedycynie
otwarty do podpisu w Paryżu 12 stycznia 1998 r., obowiązujący od 1
marca 2001 r. zabrania klonowania istot ludzkich.
W Polsce Ustawa o leczeniu niepłodności głosi w art.
87: za tworzenie zarodka, którego informacja genetyczna w jądrze
komórkowym jest identyczna z informacją genetyczną w jądrze
komórkowym innego zarodka, płodu, człowieka, zwłok lub szczątków
ludzkich grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.
|